Creativiteit

Creativiteit is het vermogen om nieuwe dingen te bedenken en/of te creëren. Creativiteit is dus iets nieuws kunnen zien (kansen of oplossingen voor problemen), iets nieuws vinden en iets nieuws doen of maken.

Door creatief denken kun je originele oplossingen en vernieuwende werkwijzen uitdenken. Creativiteit kan betrekking hebben op het denken of op het doen.

Iemand die creatief denkt, is bijvoorbeeld goed in het bedenken van nieuwe dingen, ontwerpen en inbrengen. Ook wordt er dieper nagedacht over gewone dingen en worden er ongebruikelijke oplossingen bedacht.

Iemand die creatief bezig is met zijn handen, is bijvoorbeeld goed in het bedenken en uitvoeren van praktische oplossingen en technieken.

Creatief denken

Creatief denken is volgens Byttebier (2002) een geheel van denkattitudes, denkvaardigheden, denktechnieken en denkprocessen die de kans op patroondoorbreking, het leggen van nieuwe verbindingen in onze hersenen vergroten.

Creatieve basisvaardigheden:
Binnen het denken kun je een aantal heel elementaire vaardigheden onderscheiden die de basis vormen voor het creatief denken. Elk van deze vaardigheden pas je reeds bewust en onbewust toe terwijl je denkt, handelt, problemen oplost, je ontspant. Door deze basisvaardigheden aan te scherpen verhoog je je creatief potentieel aanzienlijk en ook het vertrouwen en de motivatie zullen stijgen.

De 5 basisvaardigheden zijn:

• Creatief waarnemen
• Uitstel van oordeel
• Flexibel associëren
• Divergeren
• Verbeeldingskracht ontwikkelen

Divergeren en convergeren

Divergeren

De eerste ideeën die we bedenken, de eerste gedachten die ons te binnen schieten zullen de goeie verstand-ideeën zijn. dit vloeit automatisch voort uit hoe de hersenen opgebouwd zijn en hoe het denken functioneert. Dit is maar goed ook. We denken efficiënt  en to-the-point. Wanneer we een oplossing voor een probleem zoeken, dan stoppen we wanneer we een redelijke oplossing gevonden hebben.

Dit betekent echter ook dat we nieuwe invalshoeken willen verzinnen, we voorbij deze ‘logica’ zullen moeten denken. Dit kan reeds op een heel eenvoudige manier: door gewoon méér ideeën te verzinnen dan we spontaan zouden doen. Het komt er dus op aan, de spontane neiging om te stoppen even uit te schakelen en nog wat verder te gaan met het bedenken van ideeën. Dit noemen we divergeren (Byttebier, 2002).

Waarom bevordert divergeren je creativiteit?

Als je divergeert, kom je automatisch aan de grenzen van wat je spontaan kunt bedenken. Daar voorbij ligt het interessante materiaal, de patroondoorbreking, de nieuwe ideeën. Want herinner je: nieuwe ideeën passen per definitie niet in je bestaande denkpatronen!

Het divergeren maakt gebruik van alle andere creatieve basisvaardigheden: snelheid van associëren, creatief waarnemen, dissociëren en resociëren, het vinden van nieuwe sporen, verbeelden van nieuwe invalshoeken. De creatieve denker laat zich leiden door een basisreflex: ‘Hoe zou dit nog anders kunnen?’. Hij voelt weerzin als hij de opmerking hoort: ‘Hier is maar één oplossing voor’. Want hij weet uit ervaring dat er altijd andere oplossingen te bedenken zijn. en hij heeft de overtuiging en het zelfvertrouwen opgebouwd dat er vroeg of laat een andere oplossing komt. Voor een reeks divergentie oefeningen kijk je hoe je divergentiekracht er nu voor staat (Byttebier, 2002).

Convergeren

Na de divergerende fase komt de convergerende fase. Tijdens het convergeren worden de ideeën uit de divergerende fase verrijkt en met rationele technieken naar de realiteit vertaald. De convergerende fase eindigt altijd met een kleine lijst aan ideeën (Creatief denken, z.d.).

Volgens SLO (2019) vragen complexe maatschappelijke kwesties op mondiale schaal om creatieve oplossingen omdat standaardoplossingen niet meer voldoen en er behoefte is aan meer innovatieve oplossingen.

Het onderwijs kan een bijdrage leveren aan het ontwikkelen van creatief denken door het bewustzijn dat creativiteit in elke leerling zit en in alle vakinhoudelijke domeinen aan bod kan komen. Door passende leerervaringen aan te bieden, kan het creatief vermogen worden ontwikkeld (SLO, 2019).

Volgens van de Wateren (2015) is creativiteit belangrijk omdat het leerlingen onder andere kritisch leert denken, goed leert samenwerken en vrijheid en autonomie geeft.

Daarnaast is creativiteit niet alleen essentieel in de creatieve vakken, maar juist ook bij de exacte vakken, de talen en de gammavakken.

Hierbij gaat het erom dat de leerlingen de kans krijgen:

• Hun eigen vragen te stellen
• Antwoorden bedenken en uitproberen
• Fouten maken
• Kritisch reflecteren
• Goed samenwerken

Bij deze deelvraag hebben wij gebruik gemaakt van de volgende enquête:

Enquête Creatief proces                        Groep:_____

Wat betekent creativiteit voor u?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Bent u zelf creatief?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Vindt u creativiteit belangrijk?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hoe vaak geeft u creatieve lessen per week?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hoe bereidt u een creatieve les voor?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Wordt u belemmerd in het geven van een creatieve les? Zo ja, waardoor wordt u hierin belemmerd?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hoe begeleidt/stimuleert u leerlingen in hun creatieve proces?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hoe beoordeelt u een creatieve les?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

We hebben alle vragen bekeken en vergeleken. Hieronder staan de uitkomsten daarvan.

Vraag 1

Leraren zijn in sommige lessen maken wel creatief, zoals rekenen. Maar met handvaardigheid en tekenen geven er veel aan dat ze niet creatief zijn.

Vraag 2

Ja – 8x

Nee – 1x

Niet met een creatieve les, wel met een gewone les – 4x

Vraag 4

Er worden veel methodelessen gegeven en weinig creativiteit geïntegreerd in rekenen of taal.

Vraag 7

Leraren proberen kinderen zoveel mogelijk te begeleiden door te praten. De meeste geven complimenten of feedback.

Vraag 8

Een creatieve les wordt op meerdere manieren beoordeeld. Wat is nou de beste manier?

Verschillende manieren

• Netheid
• Fantasie
• Inzet
• Proces
• Al het werk ophangen en met de klas samen beoordelen
• Geen cijfers

Het creatief proces kent 4 verschillende fasen en is een cyclisch proces. Dat wil zeggen dat het proces van de fasen zich steeds opnieuw kan herhalen. Deze fasen dragen bij aan de ontwikkeling van creativiteit bij kinderen. Ze kunnen in verschillende vakgebieden worden gebruikt: beeldend, dans, drama, muziek en cultureel erfgoed. De fasen die een leerling doorloopt zijn: oriënteren, onderzoeken, uitvoeren en evalueren. De fasen zijn niet los van elkaar te zien of scherp gescheiden. Ze lopen in elkaar over en soms ook door elkaar heen. De fasen zijn toepasbaar op ieder probleem, idee of thema. Het proces verloopt voor iedere leerling in een verschillend tempo en verschillend niveau. Het startmoment is echter wel van iedere leerling hetzelfde. 

De fasen kunnen passend worden gemaakt bij de ontwikkeling van een leerling. Hierbij is de leerkracht enorm van belang. De leerkracht moet een (belangrijke) vaardigheid beschikken: reflecteren op de 4 verschillende fasen van he cyclische proces. Hierbij is het belangrijk om wel een scherp onderscheid te maken tussen de verschillende fasen, om op deze manier tot nieuwe ontdekking of nieuw werk te komen. Hierdoor kan iedere individuele leerling gestimuleerd worden om na te denken over zijn/haar keuzes, de zeggingskracht van zijn of haar werk en om na te denken over de materialen en technieken die de leerling gebruikt heeft. 

Oriënteren

Bij deze fase is het de bedoeling dat de leerlingen geprikkeld, gemotiveerd en gestimuleerd worden om de opdracht die de leerkracht bij het thema heeft gegeven. Hierbij gaan de kinderen waarnemen. Ze gebruiken hun ogen (kijken), oren (horen), lichaam (voelen) en eventueel hun mond (proeven) of met hun neus (ruiken). Naast het waarnemen is het ook belangrijk om dingen met elkaar te associëren, om over dingen te fantaseren, te beschouwen en tijdens deze fase is het belangrijk om (nieuwe) ideeën op te doen. Oriëntatie kan worden gebruikt bij het tonen van een kunstwerk, het luisteren van een muziekstuk(je), bij het vertellen van een verhaal of bij het bekijken van een voorstelling. 

De reflectie van de leerkracht heeft betrekking op de ruimte om het thema heen. Kan het thema van alle kanten te bekijken worden? En de beluisteren en beleven? 

Onderzoeken 

Na het oriënteren op het onderwerp, is het belangrijk voor de leerling om het thema te onderzoeken. Hierbij gaan de leerlingen onderzoeken welke verschillende mogelijkheden en oplossingen er zijn die betrekking hebben tot de opdracht of het thema. Hierbij moeten de leerlingen gestimuleerd worden, maar ook gestimuleerd zijn voor het onderwerp van het thema/ de opdracht. Je kunt er als leerkracht voor kiezen om dit samen te doen (om gezamenlijk keuzes te maken) of alleen te bedenken.

De reflectie van de leerkracht heeft betrekking op de verschillende keuzes in de onderzoeksfase. Je moet kunnen uitleggen waarom je deze keuze hebt gemaakt. Eventueel kan worden terugverwezen naar de oriëntatiefase.

Uitvoeren 

Tijdens deze fase is het belangrijk om benodigde kennis en vaardigheden inzetten voor het uitvoeren van de opdracht. Deze kennis en vaardigheden zijn vakspecifiek. Zij hoeven namelijk geen kennis en vaardigheden in te zetten die niets met het thema of met de opdracht te maken hebben. 

De reflectie van de leerkracht heeft betrekking op het leggen van relaties van de keuzes die de leerkracht in de uitvoeringsfase en de onderzoeksfase heeft gemaakt. Daarnaast is het belangrijk om feedback te krijgen van een ander persoon. Dit kan van een gastdocent zijn, maar ook van een leerkracht of medeleerling. Deze feedback heeft betrekking op de uitvoering van de opdracht of van het thema. 

Evalueren

Aan het einde van het thema heb jij samen met de leerlingen een proces doorlopen en hier is een product uitgekomen. Het product en het doorgelopen proces worden geëvalueerd. Met behulp van de reflectie uit de vorige 3 fasen en uit de evaluatie van deze fase, worden leerpunten geformuleerd. Deze leerpunten vormen de basis van de volgende opdracht of thema. Anders gezegd: ze zijn de basis van het volgende creatief proces. 

Een leerkracht kan er ook voor kiezen om bij een leerling zich maar te focussen op één fase van het proces. Hiervoor kan gekozen worden, wanneer leerlingen kennis en/of vaardigheden moeten verwerven t.o.v. deze fase. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat leerlingen kennis en vaardigheden moeten verwerven die betrekking hebben tot materialen en technieken. Hierbij kan dat gefocust worden op de onderzoeksfase. Er kan ook een accent worden gelegd op de oriëntatiefase, bijvoorbeeld bij het geven van een les van beschouwen.  

Het creatieve proces wordt door de leerlingen doorlopen. De leerlingen leren om (eigen) keuzes te maken, de gemaakte keuzes te onderbouwen en eventueel om samen te werken. Ze worden eigenlijk steeds bewuster van het proces dat ze doorlopen om bij het product te komen. 

De rol van de leerkracht is hierbij om de leerlingen te stimuleren, informeren, instrueren , aandacht te bieden en ruimte te geven voor het stellen van vragen en voor het uitvoeren van de verschillende mogelijkheden. De leerlingen kunnen het creatief proces zelfstandig doorlopen, maar ook onder begeleiding van de leerkracht. 

Door middel van onderzoeken op de basisscholen waar wij stagelopen hebben wij het stimuleren van creativiteit onderzocht. de onderzoeken hebben we per bouw gedaan. hieronder staat beschreven welke onderzoeken we bij welke bouw hebben gedaan en wat de conclusie daarvan is.

Onderbouw

Experiment 

Eén voor één komen kinderen langs om te kijken wat ze in vlekken en wolken zien die ik ze laat zien. Dit kan van alles zijn. Zijn de kinderen creatief en geven ze onverwachte antwoorden?

Conclusie

Lieke:

Lotte:

Middenbouw

Experiment:

Nodig:

• Gekleurde potloden
• Wit a-4

Ik vertel: teken een eng bos. Je krijgt hiervoor 5 minuten.

Daarna draaien ze hun papier om en vertel ik een kort verhaal over een eng bos. Ik vertel dat het in het bos altijd donker en volle maan is. Er woont een oud vrouwtje in een houten hutje dat ontzettend kraakt. Als de wint waait hoor je een hoge piep en het schijnt dat het in het bos spookt. Dat er wezens in het bos zijn waarvan niemand weet wat het is. Maar wat zit er nou verstopt in dat bos..? Het oude vrouwtje is doof en hoort de enge geluiden van het geritsel in de bossen niet..

Hierna tekenen de kinderen opnieuw een eng bos.

Conclusie:

In de meeste gevallen zul je niet veel verschil zien tussen de tekeningen. De kinderen krijgen kort na de eerste opdracht precies dezelfde opdracht. Alleen is die opdracht nu meer gericht op de verbeelding van de kinderen. Als je de tekeningen verder analyseert zul je zien dat het verhaal impact heeft op wat de kinderen hebben getekend. Je zult een engere tekening zien. Nu kunnen we al concluderen dat het verhaal een goede impact heeft omdat er meer speelt in de tekening. Maar heeft het ook echt invloed op het creatieve proces? Als we nog eens naar de theorie kijken over divergeren kunnen we zeggen dat het belangrijk is om veel dingen te bedenken. We houden het niet bij het eerste idee dat goed is maar we moeten verder nadenken. Bij de eerste tekening kun je vaak zien dat de kinderen verbeelding genoeg hebben maar door ons verhaal zetten we ze nog een keer aan het denken. De kinderen denken na over hoe ze de tekening zo eng mogelijk kunnen maken. Als we ze hierin coachen kunnen we invloed hebben op het creatief proces. We moeten niet iets voorzeggen maar we moeten doorvragen. Als een kind heeft bedacht om een heks te tekenen kunnen we doorvragen over die heks. Wat zijn kenmerken van een heks? Hoe maak je een heks zo eng mogelijk? Daarnaast kunnen we ook over andere dingen beginnen. Als we tevreden zijn over de heks gaan we door naar meer dingen in het bos. Je kunt kinderen vragen naar wat zij zelf eng vinden. Dan blijf je weer binnen de belevingswereld. Op die manier kunnen we kinderen verder helpen zonder dat wij als leerkracht alles bedenken.

Bovenbouw

Experiment:

Om te onderzoeken of de creativiteit van de leerlingen gestimuleerd kan worden door iets in het echt te zien, is een onderzoek bedacht dat in 2 delen is uitgevoerd. Als eerste kregen de leerlingen de opdracht om in 2 minuten tijd zoveel mogelijk woorden op te schrijven bij het woord fiets. Vervolgens zijn de leerlingen naar buiten gegaan om fietsen te bekijken en om een gesprek over fietsen te houden. Daarna kregen de leerlingen nogmaals 2 minuten de tijd om weer woorden op te schrijven waaraan zij nu dachten bij het woord fiets.

Conclusie:

Tijdens het onderzoek is gebleken dat de leerlingen bij de eerste opdracht langer moesten nadenken over hun antwoorden. Daarnaast bedachten de leerlingen relatief makkelijke woorden die te maken hebben met een fiets. Nadat de leerlingen daadwerkelijk fietsen hadden bekeken, kwamen zij veel sneller tot nieuwe woorden en werden er ook moeilijkere woorden toegevoegd aan de lijst (bijvoorbeeld het woord vering).

Hieruit kunnen we concluderen dat de leerlingen bij het zien van dingen die betrekking hebben tot het onderwerp sneller tot ideeën komen (de creativiteit wordt hierdoor gestimuleerd).

Amanda Haverkamp

Wat betekent creativiteit voor jou?

Creativiteit is een vorm van persoonlijke uiting, het gaat vaak samen met gevoel en emotie. Het is een stukje talent wat je in je hebt. Iedereen heeft een eigen talent alleen uit de één zich op een creatieve gebied zoals schilderen, fotografie etc. Creatieve gebieden zijn gebieden waarbij je je ei en ideeën kwijt kunt.

Waarom is creativiteit belangrijk?

Voor mensen die beeldend en visueel ingesteld zijn, is het een manier van uiten. Je hebt wetenschappelijke mensen, maar ook creatieve. Als je dat wegneemt uit de maatschappij, dan ontbreekt er een stukje cultuur. Mensen die beeldend werken laten bepaalde dingen op een andere manier zien, ze prikkelen mensen.

Hoe kun je het beste leerlingen stimuleren tijdens een creatieve les?

Creativiteit heeft een soort vrijheid in zich, je moet iemand dus vrijheid geven. Technieken moet je wel aanleren. Maar ze moeten wel hun eigen draai en beleving aan deze technieken toevoegen. Op de basisschool moeten ze binnen de lijntjes en regels werken terwijl je creativiteit juist vrij moet houden. Er zit een verschil tussen leerlingen en mensen, iedereen kijkt vanuit verschillende invalshoeken. Je moet dus vrijheid geven met een stukje techniek.

Hoe kun je beste een creatieve les beoordelen?

Ten eerste moet je niet van iedereen verwachten dat ze hetzelfde product leveren, hoe intens en hoe goed ze hun best doen is een groot factor. Niet iedereen beheerst dezelfde technieken, zo is de een beter in rekenen etc. dan in creativiteit.

Proces mag in de overweging mee genomen worden. 1/3e deel techniek, 1/3e deel inzet, 1/3e kennis (verschillende technieken).

Randy van Lingen

Wat betekent creativiteit voor jou?

Dat is vanzelfsprekend. Zo ben ik gewoon, ik heb het zelf niet in de gaten. Voor mij is mijn dagelijkse kost.

Waarom is creativiteit belangrijk?

Creativiteit is belangrijk, niet alleen in kunst maar ook in het leven zelf. Als jij creatief genoeg bent in je leven ga je het ver schoppen. Hoe creatief ben ik om mezelf voor te helpen in het leven, ook in de toekomst toe.

Hoe kun je het beste leerlingen stimuleren tijdens een creatieve les?

Door aparte dingen in te zetten en de leerlingen aparte dingen te laten maken. Niet standaard.

Verschillende materialen inzetten als rubber en ijzer die zij anders niet gebruiken.

Hoe kun je beste een creatieve les beoordelen?

Kijken naar de originaliteit, zit het technisch goed in elkaar? Is het creatief genoeg? Niet naar 1 specifiek ding kijken maar naar meerdere aspecten.

Freddy Hoevers

Wat betekent creativiteit voor jou?

Ik ben mijn werk met passie begonnen, ik had een hekel aan eentonigheid en dat heb ik nog steeds.

Creativiteit is je eigen visie en in creativiteit kun je je eigen gedachtegang kwijt. Daarnaast ziet iedereen overal wat anders in, dat is ook creativiteit.

Waarom is creativiteit belangrijk?

Het is mijn brood. Maar ook ben ik lekker bezig, ik ben vrij. Ik doe dingen die niet iedereen doet.

Je kunt leven ook leven zonder creativiteit maar creativiteit verrijkt het leven wel. Je kunt het vergelijken met de vaatwasser. Je kunt ook leven zonder en je afwas doen met een afwasborstel van 0,89 cent maar een vaatwasser maakt het leven wel mooier. Dat is ook zo met kunst.

Daarnaast kun je materialen d.m.v. kunst hergebruiken, dat is belangrijk voor het milieu.

Hoe kun je het beste leerlingen stimuleren tijdens een creatieve les?

Stimulerend praten werkt het allerbeste. Er moeten geen regels aan gebonden zijn, de leerlingen moet je veel vrijheid geven. Als je aan het begeleiden bent, moet je wel tips geven. Om goede tips te geven moet je vaak lessen geven, dan train je jezelf hierin. Je moet ervoor zorgen dat leerlingen anders denken dan normaal, ze moeten niet bang zijn om buiten de lijnen te kleuren!

Hoe kun je beste een creatieve les beoordelen?

Door de producten te vergelijken, maar niet negatief. Benadruk de positieve kanten.